Το Paprika κυκλοφόρησε το 2006 από το θρυλικό στούντιο της Madhouse, σε σκηνοθεσία του μεγάλου δασκάλου Satoshi Kon. Βασισμένο στο ομότιτλο novel του Yasutaka Tsutsui, αυτό το φιλμ αποτυπώνει μία διαστρεβλωμένη, σουρεαλιστική πραγματικότητα, με το κόσμο των ονείρων και τον έλεγχο της σκέψης να βρίσκονται σε πρώτο πλάνο. Το ψέμα και η αλήθεια μπερδεύονται μεταξύ τους, οι ψυχικές παθήσεις δίνουν το παρόν και το σενάριο είναι γοητευτικά δυσνόητο. Βαθύ, σύνθετο και ασαφές, ανάγει τη ταινία σε θρύλο και κάνει το θεατή να τη παρακολουθεί ξανά και ξανά, προσπαθώντας να συμπληρώσει όλο το μυστηριώδες παζλ που ξεδιπλώνεται μπροστά του. To Paprika είναι αναμφίβολα ένα από τα τελειότερα ψυχολογικά θρίλερ όλων των εποχών, το οποίο καταπιάνεται με το τελευταίο ανθρώπινο καταφύγιο: τα όνειρα.
Synopsis
Το σενάριο περιστρέφεται γύρω από ένα μηχάνημα που κατασκεύασαν τρεις επιστήμονες, το οποίο επιτρέπει στο χειριστή να έχει πρόσβαση και να καταγράφει τα όνειρα κάποιου. Η χρήση του αποσκοπεί στη ψυχοθεραπεία, όταν όμως κλέβεται και πέφτει στα λάθος χέρια, η πραγματικότητα δίνει τη θέση της σε μία διαστρεβλωμένη κόλαση…
Analysis
Στο Paprika o Satoshi Kon, ο άνθρωπος με την ευφυέστατη καλλιτεχνική έκφραση, συστήνει το θεατή σε έναν εφιαλτικό κόσμο, όπου η τρομοκρατία λαμβάνει χώρα με έναν ιδιαίτερο τρόπο: φυτεύοντας σκέψεις και όνειρα στο μυαλό. Η ταινία βιώνεται σαν ένα ταξίδι υπό τη χρήση παραισθησιογόνων ουσιών, με τις ψυχές να αλλοιώνονται και να ρουφάνε η μία την άλλη, σα μαύρες τρύπες. Ο φαντασμαγορικός αυτός τρόμος, παρουσιάζεται με έντονα χρώματα και έχει απειλητικές προεκτάσεις, μιας και ο θύτης είναι -στην ουσία, μέσα στο θύμα.
Όπως προειπώθηκε, το Paprika είναι σύνθετο και δυσνόητο. Χρησιμοποιεί περίπλοκες σκηνοθετικές μεθόδους, μπερδεύοντας το θεατή και μην αφήνοντάς τον να καταλάβει αν παρακολουθεί τη πραγματικότητα ή τα όνειρα των χαρακτήρων, μπαίνοντας έτσι στη θέση τους -that’s pure genius! Αν και η εισβολή στο υποσυνείδητο αποτελεί μία ιδιαιτέρως δημοφιλή θεματολογία μεταξύ των καλλιτεχνών, σπάνια αποδίδεται τόσο στοχευμένα και καθηλωτικά. Κάθε σκηνή είναι προσεκτικά μελετημένη και φέρει πάμπολους συμβολισμούς, ενώ τα πάντα αμφισβητούνται. Σοβαρά ζητήματα, όπως οι καταπιεσμένες επιθυμίες, οι αλλοιωμένες συνειδήσεις και η αποδοχή του βαθύτερου εαυτού έρχονται στην επιφάνεια, την ώρα που ο φόβος για την εξέλιξη της τεχνολογίας δίνει δυναμικά το παρόν.
Όπως στο Perfect Blue έτσι και στο Paprika, η τεχνολογία, η ηθική και τα όρια που πρέπει να υπάρχουν όσον αφορά τη χρήση της, θέτονται ως βασικοί προβληματισμοί. Ο σκηνοθέτης δείχνει να αναγνωρίζει πως δεν υπάρχει κάτι απόλυτα κακό ή καλό, μιας και όλα εξαρτώνται από τη χρήση. Ωστόσο, τονίζει την αναγκαιότητα της διατήρησης της προσωπικής ελευθερίας στο σημαντικότερο μέρος: στο μυαλό. Τα όνειρα που παίρνουν ζωή και σεργιανίζουν άναρχα στους δρόμους, δείχνουν τη δύναμη της σκέψης και της φαντασίας. Ο άνθρωπος τείνει να ζει σε ένα μόνιμο χάος, όπου οι γρήγοροι ρυθμοί, οι αυξημένες υποχρεώσεις και ο φόβος, τον έχουν καταβάλει. Σε συνθήκες μόνιμης πίεσης, και προσπαθώντας να εξισορροπήσει τα πράγματα, πολλές φορές αναζητεί διέξοδο στη πλασματική ευδαιμονία. Αυτό, αν δε μπορέσει να το πετύχει πρακτικά, παίρνει τα ηνία η φαντασία. Παρόλα αυτά αυτά, μέχρι και στους παραδείσους υπάρχει σκοτάδι, το οποίο μπορεί -υπό συνθήκες, να καταπιεί τα πάντα στη δίνη του.
Το Paprika εξετάζει την ανάληψη ευθυνών, απεικονίζοντας το γιατί ο κάθε άνθρωπος επείγει να γνωρίσει και να αποδεχτεί τον εαυτό του, μαθαίνοντας ταυτόχρονα το πώς να αναλαμβάνει τις ευθύνες του για τα λάθη που έχει κάνει τόσο κατά τρίτων, όσο και κατά του ίδιου. Το πιο δύσκολο κομμάτι αυτού, είναι η παραδοχή των σφαλμάτων που έγιναν άθελά του. Ως παράδειγμα το φιλμ χρησιμοποιεί τον Tokita, το δημιουργό της συσκευής, ο οποίος λόγω ανωριμότητας, αγνόησε τις επιπτώσεις που θα είχε η εφεύρεσή του αν έπεφτε στα λάθος χέρια. Όμως, όσο αθώος και να είναι κανείς, οφείλει να αναλάβει την ευθύνη και το βάρος της όποιας ευφυΐας του, αναλογιζόμενος όλες τις παραμέτρους. Το ταλέντο και τα φυσικά χαρίσματα δεν αρκούν από μόνα τους και θέλουν συνεχή δουλειά, απαλλαγμένη από κάθε μορφής έπαρση και πείσμα.
Η ταινία αυτή τονίζει το ότι η φαντασία μπορεί να επηρεαστεί από τη πραγματικότητα, και vice versa. Προσπαθεί να προβληματίσει για την αλόγιστη χρήση του διαδικτύου και για τις εικονικές ζωές που δημιουργούνται εκεί, καθώς και για την εισβολή της τεχνολογίας σε κάθε πτυχή της ζωής. Παρόλα αυτά δε προτείνει την επιστροφή στο παρελθόν και την απάρνηση της εξέλιξης, παρά μονάχα τονίζει τα ρίσκα που υπάρχουν -τα οποία είναι αναπόσπαστο κομμάτι του παιχνιδιού και μέρος της γοητείας του!
Προχωρώντας, αξίζει να αναφερθεί πως το μεγαλύτερο μέρος των αναμνήσεων αποθηκεύεται στο υποσυνείδητο και όχι στο συνειδητό και για να επιτευχθεί η όποια μορφή χειραγώγησης, χρειάζεται να ελεγχθεί μονάχα το υποσυνείδητο. Το υποσυνείδητο αποτελεί ένα χαοτικό βασίλειο, το οποίο είναι όμως σχεδόν εξ ολοκλήρου υπεύθυνο για τη ταυτότητα κάποιου και το μόνο μέρος το οποίο επιτρέπει μία -ικανοποιητική- πρόσβαση σε αυτό, είναι τα όνειρα. Για αυτό άλλωστε, το 2006, ο Satoshi Kon εξέφρασε το προβληματισμό του σχετικά με το ότι οι άνθρωποι στις μέρες μας έχουν ξεχάσει τη σημασία των ονείρων.
Για το παραπάνω λόγο, επέλεξε να αποτυπώσε τη παρέλαση των ονείρων σαν ένα πολύχρωμο, παρανοϊκό και καθηλωτικό όργιο που σπάει κάθε φραγμό μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας.
Το Paprika είναι μία ταινία που, όσες φορές και να τη παρακολουθήσει κανείς, δε θα τη καταλάβει ολοκληρωτικά. Εξάλλου ο Kon αρέσκεται να δημιουργεί δυσνόητες δουλειές, που δίνουν χώρο στο θεατή για τις δικές του προσωπικές ερμηνείες πάνω στα δρώμενα, τους συμβολισμούς, την ηθική και τη τέχνη. Άρα, καταλήγοντας, δε μπορώ παρά να σας προτείνω να τη παρακολουθήσετε, βγάζοντας τα προσωπικά σας συμπεράσματα.
Symbolism
Το Paprika φέρει πάμπολλους συμβολισμούς, οι οποίοι κρύβονται με μαεστρία σε κάθε καρέ της ταινίας. Ο πρώτος και βασικότερος εξ αυτών περιλαμβάνει τη γαλάζια πεταλούδα, η οποία δίνει το παρόν σε πολλές από τις μεταβάσεις μεταξύ ονείρου και πραγματικότητας. Οι πεταλούδες τείνουν να αναφέρονται στη ψυχή, άρα πιθανόν εκφράζουν την είσοδο στο υποσυνείδητο. Ωστόσο, εμφανίζονται μονάχα γύρω από τη Chiba/ Paprika και αν τις συνδυάσει κανείς με τη σκηνή όπου η Paprika είναι καρφωμένη με πινέζες στα φτερά της πάνω σε ένα τραπέζι, όντας σα πεταλούδα σε αιχμαλωσία, και ο Osanai σκίζει το δέρμα της αποκαλύπτοντας από κάτω τη Chiba, μπορούμε να συμπεράνουμε πως αποδίδεται ο συμβολισμός της κάμπιας που έβγαλε το κουκούλι της και έγινε ο πραγματικός της εαυτός: μία πεταλούδα. Όμως, πίσω από αυτή τη κίνηση κρύβεται μία ακόμα ερμηνεία. Όλοι φοράνε μία μάσκα -ή και πολλές, κρύβοντας το πραγματικό τους εαυτό ώστε να προσαρμοστούν στις ανάγκες και τα πρότυπα που έχει θέσει η κοινωνία. Έτσι, χάνουν την ιδιαίτερη ταυτότητά τους. Ο Osanai απαλλάσει τη Chiba/ Paprika από το βάρος της προσποίησης, φέρνοντάς τη σε άμεση επαφή με τη πλευρά του εαυτού της που δε μπορεί να αποδεχτεί και να κατανοήσει.
Ένας ακόμα ενδιαφέρον συμβολισμός αποτελεί ο τρόπος με τον οποίο ο Osanai έγινε φερέφωνο του καθηγητή και, κατ’επέκταση, συνένοχος στο έγκλημα. Ενώ θα μπορούσε να έχει γίνει ο ίδιος ο ‘εγκέφαλος’, επέλεξε το ρόλο του βοηθού, ώστε να δικαιούται μειωμένη ανάληψη ευθυνών και μερική άφεση αμαρτιών. Άλλωστε οι αδύναμοι άνθρωποι έχουν τη τάση να γυρεύουν αφέντες, ώστε να έχουν μία καλή δικαιολογία για τα άσχημα που διαπράττουν. Όμως, στο τέλος της ημέρας, είναι το ίδιο ένοχοι. Τέλος, στο φιλμ υπάρχουν πάμπολοι κοινωνικοπολιτικοί συμβολισμοί, οι οποίοι έχουν να κάνουν τόσο με τον Αυτοκράτορα της Ιαπωνίας, όσο και με τις αντιλήψεις γύρω από το γυναικείο φύλο.
History
Όπως αναφέρθηκε στην εισαγωγή, το Paprika είναι εμπνευσμένο από το novel του Yasutaka Tsutsui. Η ενδιαφέρουσα αυτή ιστορία, έχει σταθεί πηγή έμπνευσης για κόμιξ, ταινίες και βιντεοπαιχνίδια. Επιτρέψτε μου όμως να γίνω πιο συγκεκριμένη!
Ο μεγάλος καλλιτέχνης Don Rosa, ο πιο ταλαντούχος διάδοχος του αγαπημένου παπιάνθρωπου Καρλ Μπαρκς, δημιούργησε μία ιστορία με τίτλο Το Όνειρο μιας Ζωής (The Dream of a Lifetime). Όπως δήλωσε ο ίδιος, την ιδέα για το σενάριο του την έστειλε ένας θαυμαστής του, ο οποίος επέλεξε να διατηρήσει την ανωνυμία του. Η ιστορία δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 2002 και διηγείται μία ιστορία όπου ο Κύρος εφεύρει ένα μηχάνημα που επιτρέπει τη πρόσβαση στο όνειρο κάποιου και οι Μουργόλυκοι δε διστάζουν να αδράξουν την ευκαιρία προς όφελός τους, εισβάλοντας στα όνειρα του Σκρουτζ Μακ Ντακ.
Συνεχίζοντας, τον Απρίλιο του 2006, κυκλοφόρησε ο δεύτερος τίτλος της σειράς βιντεοπαιχνιδιών The Longest Journey, εν ονόματι Dreamfall. Το σενάριο, που έχει ως πρωταγωνίστρια τη νεαρή Zoe Castillo και λαμβάνει χώρα στο μακρινό 2219, καταπιάνεται με τη δημιουργία ενός μηχανήματος που δίνει πρόσβαση στα όνειρα κάποιου και είναι ικανό για πλύση εγκεφάλου και πολλά ακόμη. Πρόσθετα, εξετάζει τη μεταφορά του συνειδητού μέσα στο διαδίκτυο. Αναμφίβολα, είναι ένα υπέροχο παιχνίδι που θα έπρεπε να γίνει ταινία.
Τέλος, απομένει το διάσημο και γνωστό σε όλους Inception που κυκλοφόρησε το 2010, το οποίο -σε πλήρη αντίθεση με τις παραπάνω δουλειές, δείχνει να μη βασίστηκε μόνο στην κοινή αρχική ιδέα, αλλά να χρησιμοποίησε και να καπηλεύτηκε ολοκληρωτικά τη προσέγγιση του Satoshi Kon. Oι ομοιότητες είναι τόσο πολλές που δε μπορούν να παρατεθούν αναλυτικά μιας και ο σκηνοθέτης του, Christopher Nolan, αποτυπώνει τα πλάνα του Kon σχεδόν αυτούσια, κάνοντας το Inception να φαντάζει σαν ένα rip-off του Paprika. Το χειρότερο και πιο εξοργιστικό μέρος της ιστορίας, είναι το εξής: ο Nolan ποτέ δε παραδέχτηκε την επιρροή του από το έργο του Kon -o οποίος έφυγε πρόωρα από τη ζωή το 2010, και ουδέποτε του απέδωσε εύσημα.
Artwork
Το φωτορεαλιστικό artwork της ταινίας, με τα έντονα χρώματα, τη προσοχή στις λεπτομέρειες και τα εξωπραγματικά backgrounds,αγγίζει τη τελειότητα. Άλλωστε το studio της Madhouse, σπάνια απογοητεύει το κοινό του. Η κίνηση είναι φυσική και αιθέρια, ενώ οι εκφράσεις των χαρακτήρων αποδίδουν όμορφα τα συναισθήματα. Όσον αφορά το soundtrack, αυτό είναι σε σύνθεση του Susumu Hirasawa και αποτελείται από έντονες και σουρεαλιστικές μελωδίες, με τη κλιμάκωση στη μουσική να εντοπίζεται στη σκηνή της παρέλασης. Τέλος, όσον αφορά το voice acting, αυτό αποδίδεται με γλαφυρότητα από μεγάλα ονόματα του χώρου, όπως οι:
Megumi Hayashibara (Castle in the Sky, Wolf Children), Hideyuki Tanaka (Monster, NANA)Kōichi Yamadera (Fullmetal Alchemist, My Hero Academia) και Akio Ōtsuka (Dororo, Escaflowne).
Facts
1) Το Paprika είναι μία από τις πρώτες ταινίες που για τη δημιουργία του soundtrack χρησιμοποιήθηκε vocaloid για τα φωνητικά.
2) Ο Satoshi Kon δανείζει τη φωνή του σε έναν εκ των δύο ψηφιακών bartenders.
3) O Yasutaka Tsutsui, ο συγγραφέας του novel Paprika, έχει γράψει επίσης και το The Girl Who Leapt Through Time.
4) Η ταινία έχει κάποια στοιχεία από τη θρησκεία Shinto, στην οποία θρησκεία υποστηρίζεται πως τα πάντα έχουν ψυχή -εξ αυτού και τα κινούμενα αντικείμενα.
5) Κατά τη διάρκεια του φιλμ, παρουσιάζονται αφίσες που αποτυπώνουν προγενέστερες δουλειές του Satoshi Kon, όπως το Perfect Blue και το Tokyo Godfathers.
6) Το 2010 ανακοινώθηκε πως θα δημιουργηθεί μία live-action εκδοχή του Paprika, σε σκηνοθεσία του Wolfgang Petersen, όμως έκτοτε δεν έχει υπάρξει κάποιο νέο.
Closure
Το Paprika είναι μία ψυχεδελική ταινία, η οποία θολώνει τα όρια συνειδητού και υποσυνείδητου, εξετάζοντας πολύπλοκα ερωτήματα. Αποτυπώνει το ότι η πραγματικότητα, όπως και η φαντασία μπορούν να αμφισβητούνται και καλωσορίζει το θεατή σε έναν όμορφο αλλά παράλογο κόσμο. Ο Satoshi Kon καταφέρνει να μαγέψει και να προβληματίσει για ακόμη μία φορά, με ένα έργο που δε μπορεί να συγκριθεί με κανένα. Το προτείνω ανεπιφύλακτα!
Σοφία Ευαγγελίδου
